Odra jest chorobą zakaźną wywołaną przez RNA wirusa z rodziny Paramyxoviridae. Jedynym rezerwuarem są ludzie, a zakażenie przenosi się drogą kropelkową oraz przez kontakt z zakaźnymi wydzielinami (np. wydzielina dróg oddechowych). Okres wylęgania do czasu pojawienia się objawów prodromalnych 8–12 dni (śr. 10), do czasu pojawienia się osutki – śr. 14 dni (7–18 dni). Chory jest bardzo zakaźny i zakaża inne osoby 3-5 dni przed wystąpieniem wysypki do 3–4 dni po wystąpieniu osutki (w 4 dobie wysypki pacjent przestaje zarażać).
Objawy:
Zwiastunowe (trwają kilka dni):
wysoka gorączka, nawet do 40°C (1–7 dni)
suchy kaszel (może się utrzymywać 1–2 tyg.), nasilony nieżyt nosa
zapalenie spojówek (światłowstręt) – może mieć duże nasilenie (zwłaszcza u dorosłych), z obrzękiem powiek; ustępuje wraz z ustępowaniem gorączki
powiększone węzły chłonne (podżuchwowe i szyjne tylne), często powiększenie śledziony
powyższym objawom może towarzyszyć krótkotrwała drobnoplamista wysypka (rash), która ustępuje przed pojawieniem się właściwej wysypki odrowej.
Plamki Koplika - szarobiałe plamki o średnicy 1-2 mm, otoczone czerwoną obwódką na błonie śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów trzonowych. Jest to objaw patognomoniczny dla odry, ale jego brak nie wyklucza odry. Plamki utrzymują się do 3 dni i znikają w momencie wystąpienia właściwej wysypki.
Okres osutkowy (osutka plamisto-grudkowa):
na początku okresu wysypkowego nasilają się objawy prodromalne, stopniowo ustępując
wysypka jest gruboplamista, żywoczerwona i ma charakter zstępujący. Początkowo pojawia się za uszami, na karku, wzdłuż linii włosów, następnie na twarzy, szyi, górnej części ramion i klatki piersiowej. W drugiej dobie wysypka nasila się i schodzi na klatkę piersiową, skórę brzucha, pleców. W trzeciej dobie wysypka obejmuje skórę kończyn górnych, ud i stóp. Od 4 doby wysypka zaczyna ustępować w kolejności pojawiania się, skóra przebarwia się, brunatnieje i łuszczy się otrębiasto (wrażenie suchej i brudnej skóry).
Inne objawy (występują rzadziej) – jadłowstręt, biegunka, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych.
W badaniach dodatkowych - zwykle leukopenia ze względną limfocytozą, może wystąpić zmniejszenie liczby płytek krwi, nieznaczny wzrost aktywności aminotransferaz, u dorosłych obserwuje się hiperbilirubinemię.
Rozpoznanie:
Obraz kliniczny, który nasuwa podejrzenie odry jest wskazaniem do wykonania poniższych badań. Poza tym w każdym przypadku podejrzenia zachorowania - obowiązek zgłaszania do PSSE!
Badanie serologiczne (ELISA) - badanie krwi na obecność przeciwciał w klasie IgM
Izolacja wirusa innego niż szczepionkowy (hodowla) - wymaz z gardła, mocz, krew pełna pobrana na heparynę.
Zapobieganie:
Obowiązkowe szczepienie wszystkich dzieci w 13-14 miesiącu oraz w 6 roku życia.
Immunoprofilaktyka bierna - immunoglobulina w wyjątkowych sytuacjach u osób podatnych na zachorowanie po kontakcie z chorym
Izolacja chorych.
Leczenie jest wyłącznie objawowe:
przeciwgorączkowe, prawidłowe nawodnienie i odżywianie chorego
odpoczynek, zaciemnienie pokoju (światłowstręt)
suplementacja witaminy A
w powikłaniach bakteryjnych - antybiotykoterapia.
Powikłania - ryzyko większe u niemowląt i dorosłych (zwłaszcza niedożywionych i z niedoborami odporności komórkowej):
Zapalenie: ucha środkowego, płuc (duża śmiertelność), mózgu (duża śmiertelność), mięśnia sercowego, rdzenia kręgowego, opon mózgowo-rdzeniowych, zespół Guillaina-Barrégo,
Wtórne zakażenia bakteryjne odra powoduje znaczną przemijającą immunosupresję. Utrzymywanie się gorączki dłużej niż kilka dni lub ponowne jej wystąpienie wskazuje na nadkażenie.
Podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) – rzadkie (najczęściej, gdy odra wystąpiła <2. rż.), postępujące zaburzenie neurodegeneracyjne, prowadzące do zgonu. Rozwija się kilka lub kilkanaście lat po zachorowaniu na odrę.
Grafika: CDC/NIP/Barbara Rice, Public domain, via Wikimedia Commons