Czynnikiem etiologiczny ospy wietrznej jest wirus VZV (Varicella zoster virus), należący do rodziny wirusów Herpes. Jest to wirus odpowiedzialny za występowanie ospy wietrznej w przypadku pierwotnej infekcji, a także za półpasiec, w przypadku reaktywacji zakażenia. Rozsiew następuje drogą kropelkową. Zakaźność w czasie wydalania wirusa jest szczególnie wysoka. Okres wylęgania ospy wietrznej: 10-23 dni (średnio 14 dni)
Przebieg choroby:
Okres objawów zwiastunowych: 1–2 dni przed pojawieniem się osutki objawy grypopodobne – gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, pogorszenie łaknienia. Czasem przemijające zaczerwienienie skóry, ból brzucha, rzadziej biegunka.
Okres osutkowy: wielopostaciowa, swędząca wysypka, pojawia się rzutami, które następują co 3- 5 dni. Obserwujemy polimorficzny charakter wysypki z charakterystyczną ewolucją wykwitów: grudki → pęcherzyki → krostki → strupy. Nazywane jest to obrazem gwiaździstego nieba. Po odpadnięciu strupków przemijające drobne blizny i przebarwienia, ustępują bez śladu w postaciach niepowikłanych. Zmiany występują na całym ciele, również na owłosionej skórze głowy. W 10–20% przypadków także na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła, narządów płciowych oraz na spojówkach i rogówce (drobne owrzodzenia).
Zakaźność dla osób z kontaktu jest bardzo duża (w kontaktach domowych >90%), począwszy od 48 h przed wystąpieniem osutki ospowej do przyschnięcia (pokrycia strupem) ostatnich pęcherzyków (zwykle ~7 dni). Noworodki i niemowlęta z zespołem ospy wietrznej wrodzonej nie zakażają kontaktujących się z nimi osób.
Leczenie objawowe:
Leki przeciwgorączkowe: np. paracetamol, nie należy stosować kwasu acetylosalicylowego (zwiększone ryzyko zespołu Reye’a).
Leki przeciwświądowe: leki przeciwhistaminowe I generacji p.o., np. dimetynden; nie należy stosować leków miejscowych w postaci pudru i papek (mogą zwiększać ryzyko wtórnego zakażenia bakteryjnego wykwitów).
Leki przeciwbólowe: w razie potrzeby stosuje się paracetamol, ibuprofen lub silniejsze leki przeciwbólowe.
Leczenie przeciwwirusowe - wskazane w razie powikłań wywołanych zakażeniem VZV, ciężkiego przebiegu ospy lub w grupach ryzyka powikłań. Lekiem pierwszego wyboru jest acyklowir:
zdrowe osoby młode i dorosłe (w tym kobiety w II i III trymestrze ciąży) – 800 mg p.o. 5 × dz. (z przerwą nocną) przez 7 dni, podawanie należy rozpocząć w ciągu 24 h od wystąpienia osutki
powikłania wywołane przez VZV, bardzo ciężki przebieg lub każdy chory z upośledzeniem odporności komórkowej (niedobór pierwotny lub wtórny, w tym immunosupresja) – 10 mg/kg mc. i.v. wlew w dużym rozcieńczeniu (≤4 mg/ml) w ciągu ≥1 h, co 8 h przez 7–10 dni.
Ze względu na ryzyko krystalizacji w nerkach podczas leczenia konieczne jest dobre nawodnienie pacjenta (obfita diureza), przed podaniem leku i.v. wskazany jest wlew krystaloidów (objętość równa objętości leku) i kontrola stężenia kreatyniny w surowicy co 3 dni. W niewydolności nerek wskazana jest modyfikacja dawki.
Ospa wietrzna wrodzona:
Obraz kliniczny zależy od okresu ciąży, w którym doszło do zakażenia VZV. Zachorowanie w I i II trymestrze ciąży może prowadzić do obumarcia płodu lub zespołu ospy wietrznej wrodzonej u dziecka (u 1–2% dzieci, których matki zachorowały do 20. tyg. ciąży). Występuje wówczas zniekształcenia kończyn, głębokie blizny skórne, wady ośrodkowego układu nerwowego (małogłowie, wodogłowie), zaćma, zapalenie siatkówki i naczyniówki.
Zachorowanie po 20. tyg. ciąży nie prowadzi do pojawienia się u dziecka objawów ospy wietrznej, ale we wczesnym okresie życia może wystąpić półpasiec. Wystąpienie osutki u kobiety w ciągu 5 dni przed porodem lub w ciągu 48 h po porodzie może prowadzić do zachorowania noworodka na ospę wietrzną o bardzo ciężkim przebiegu (brak ochronnych przeciwciał od matki), zapalenie płuc i wątroby wywołane przez VZV. Śmiertelność bez leczenia przeciwwirusowego do 30%.
Na LEK-u dość często pojawiają się pytania dotyczące podawania swoistej immunoglobuliny przeciwko ospie (VZIG) [Varitect], czyli tzw. profilaktyki biernej. Komu ją podajemy?
noworodki, których matki zachorowały na ospę wietrzną między 5. dniem przed porodem a 2. dniem po porodzie
pacjenci (nieszczepieni, nie chorowali na ospę wietrzną) z istotnym niedoborem odporności komórkowej (pierwotnym lub nabytym, np. w stanie immunosupresji) po kontakcie z chorym na ospę.
Grafika: Thomas Netsch, Public domain, via Wikimedia Commons