Kolejne przełomowe odkrycie w kwestii szczepień przeciwko COVID-19 zostało opisane w New England Journal of Medicine. Naukowcy wzięli pod lupę łącznie 11 przypadków pacjentów z Niemiec i Austrii u których po szczepieniu preparatem AstraZeneca wystąpiła zakrzepica lub trombocytopenia.
Użyto standardowego testu immunoenzymatycznego do wykrywania przeciwciał przeciwko czynnikowi płytkowemu 4 (PF4) oraz zmodyfikowanego testu aktywacji płytek (PF4-enhanced) do wykrywania przeciwciał aktywujących płytki w różnych warunkach reakcji.
Spośród 11 pacjentów, 9 to kobiety, z medianą wieku 36 lat (zakres, 22 do 49).
Począwszy od 5 do 16 dni po szczepieniu, u pacjentów wystąpiło jedno lub więcej zdarzeń zakrzepowych, z wyjątkiem jednego pacjenta, u którego wystąpił śmiertelny krwotok wewnątrzczaszkowy.
Spośród pacjentów z jednym lub większą liczbą zdarzeń zakrzepowych, dziewięciu miało zakrzepicę żył mózgowych, trzech - zakrzepicę żył śledzionowych, trzech - zatorowość płucną, a czterech inne zakrzepy; z tych pacjentów sześciu zmarło.
U pięciu chorych stwierdzono rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe.
Obserwujemy bardzo duże podobieństwo opisywanych powikłań do znanego od lat zespołu HIT (heparin induced thromocytopenia). Polega on na łączeniu się heparyny z czynnikiem płytkowym 4 (PF4). Wywołuje to reakcję immunologiczną, której skutkiem jest powstanie przeciwciał w klasie IgG przeciwko kompleksowi heparyna-PF4. Przeciwciała te mają zdolność aktywacji płytek krwi, co prowadzi do ich agregacji w naczyniach krwionośnych i w efekcie do incydentów zakrzepowych. Uruchamiane w tej sytuacji mechanizmy naprawcze sukcesywnie usuwają powstałe konglomeraty płytek. Płytki są więc “zużywane”, co w badaniach laboratoryjnych obserwujemy jako trombocytopenię.
Żaden z pacjentów w przedstawionym badaniu nie otrzymywał heparyny przed wystąpieniem objawów. W związku z tym nowe powikłanie nazwano VITT (vaccine-induced immune thrombotic thrombocytopenia), czyli immunologiczną zakrzepicą z trombocytopenią indukowaną szczepionką. Mechanizm w obu zaburzeniach jest taki sam (powstanie przeciwciał przeciwko PF4 i wzrost aktywności zakrzepowej), jednak czynnikiem sprawczym nie jest heparyna, a szczepienie rekombinowanym wektorem adenowirusowym kodującym antygen białka spike koronawirusa SARS-CoV-2 (Vaxzevria).
Zjawisko to jest nowe, i choć udało się poznać jego mechanizm, wciąż nieznany jest konkretny czynnik sprawczy. W związku z tym, nie mamy możliwości mu zapobiegać. Nie znamy na tę chwilę leku, który mógłby ograniczyć, czy całkowicie zlikwidować występowanie tego powikłania.
Należy pamiętać, że choć wszystkie przypadki można powiązać z przyjęciem szczepionki, przypadki te są niezmiernie rzadkie (ok 1/100 000 dawek), a szczepionka Vaxzevria w dalszym ciągu prezentuje pozytywny profil bezpieczeństwa, co oznacza, że korzyści wynikające z przyjęcia tego preparatu są znacznie wyższe, aniżeli ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, zwłaszcza w starszych grupach wiekowych. Niektóre kraje postanowiły nie stosować tego preparatu w grupach wiekowych 20-29 i 30-39 lat ze względu na bilans potencjalnych ryzyk zachorowania vs. szczepienia.