Zespół PCOS

Źródło: Case courtesy of Dr J. Ray Ballinger, https://radiopaedia.org/  From the case <a href="https://radiopaedia.org/cases/23638">rID: 23638</a>

Zespół policystycznych jajników (PCOS- polycystic ovary syndrome), znany też jako zespół Steina-Leventhala, to zespół objawów charakteryzujący się zaburzeniami miesiączkowania, niepłodnością i androgenizacją. Dotyka 6-7% populacji, może występować rodzinnie. Co ciekawe, częstość występowania i przebieg tego schorzenia może zależeć od przynależności etnicznej. Obserwuje się wcześniejsze rozwijanie objawów i cięższy przebieg u kobiet w Południowej Azji. 

 U podłoża zaburzenia leży nadmierne wydzielanie LH (lutropiny), które prowadzi do pobudzenia komórek tekalnych w jajniku do zwiększonej produkcji androgenów.

PCOS rozpoznajemy na podstawie kryteriów rotterdamskich, po wykluczeniu innych chorób endokrynologicznych, gdy u kobiety występują min. 2 z 3 poniższych:

  1. oligoowulacja (krwawienia miesięczne pojawiają się rzadziej niż co 35 dni lub występuje brak miesiączek)

  2. hiperandrogenizm kliniczny i/lub biochemiczny (trądzik, owłosienie typu męskiego, łysienie typu męskiego, zwiększone stężenie testosteronu, DHEA-S lub androstendionu)

  3. charakterystyczny obraz ultrasonograficzny jajników (objętość przynajmniej jednego jajnika >10 cm3 lub liczba pęcherzyków o średnicy 2-10 mm >12)

Zmiany hormonalne w zespole policystycznych jajników (PCOS):

  • ↑ sekrecji LH → pobudzenie komórek tekalnych → ↑ produkcji androgenów

  • ↑ stężenie androgenów → zaburzenie funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik → ↑ pulsacyjnej sekrecji GnRH → ↑ stężenia LH → przedwczesne dojrzewanie pęcherzyków → przedwczesny szczyt stężenia estradiolu → hamowanie sekrecji FSH → ↓ stężenia FSH

  • stosunek LH:FSH >2

  • zwiększona aromatyzacja androgenów → hiperestrogenizm względny

Badania laboratoryjne:

  • ↑ stężenia LH

  • stosunek LH:FSH >2

  • ↑ stężenia testosteronu (całkowitego i wolnego) i androstendionu

Objawy:

  • zaburzenia miesiączkowania (oligomenorrhoea lub amenorrhoea)

  • hiperandrogenizacja (trądzik, hirsutyzm, łysienie)

  • nadwaga i otyłość

  • hiperinsulinemia, insulinooporność, cukrzyca typu 2

  • niepłodność

Występowanie cech hiperandrogenizmu (zmiany łojotokowe i przerzedzone włosy), zaburzeń miesiączkowania u otyłej kobiety powinno nasunąć nam na myśl zespół policystycznych jajników (PCOS).

Powikłania u chorych na PCOS:

  • otyłość

  • nadciśnienie tętnicze

  • dyslipidemia

  • zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych

  • hiperurykemia

  • hiperinsulinemia

  • nieprawidłowa tolerancja glukozy i cukrzyca typu 2

  • cukrzyca ciężarnych

  • obturacyjny bezdech senny

  • niealkoholowe stłuszczenie wątroby

  • 3-krotne zwiększenie ryzyka wystąpienia raka endometrium (PCOS jest stanem względnego hiperestrogenizmu, gdzie dodatkowo ze względu na brak owulacji, ma miejsce niewystarczająca synteza progesteronu)

Stwierdzenie w badaniach laboratoryjnych hiperandrogenizacji u kobiety powinno skłonić nas do diagnostyki w kierunku PCOS, gdyż stanowi on najczęstszą przyczynę tego zaburzenia. Inne możliwe przyczyny to wrodzony przerost nadnerczy, guzy produkujące androgeny, zespół Cushinga czy hipertekoza. 

 

Leczenie:

  1. Modyfikacja stylu życia

    • normalizacja masy ciała jest podstawowym zaleceniem u pacjentek z PCOS

    • stała zmiana nawyków żywieniowych

    • dieta

    • ćwiczenia fizyczne

  2. Farmakoterapia:

    • dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne

    • metformina

    • leki antyandrogenne: spironolakton

  3. Leczenie niepłodności:

    • cytrynian klomifenu (lek pierwszego rzutu w leczeniu niepłodności)

    • protokół stymulacyjny z wykorzystaniem gonadotropin i analogów GnRH (leczenie drugiego rzutu w leczeniu niepłodności)

    • leczenie laparoskopowe (leczenie trzeciego rzutu w leczeniu niepłodności):

      • elektrokauteryzacja

      • technika laserowa

    • zapłodnionie pozaustrojowe (leczenie czwartego rzutu w leczeniu niepłodności)


Zespół policystycznych jajników i zespół Cushinga mogą mieć zbliżone objawy. Aby je rozróżnić należy wykonać test hamowania z deksametazonem. Jest to test przesiewowy w kierunku zespołu Cushinga.

Test hamowania 1 mg deksametazonu (test nocnego hamowania deksametazonem, krótki test hamowania deksametazonem):

  • zleć pacjentce przyjęcie przed snem (o godz. 22.00–23.00) 1 mg deksametazonu p.o.

  • oznacz stężenie kortyzolu w surowicy następnego dnia rano na czczo między 8.00 a 9.00

  • stężenie kortyzolu <1,8 µg/dl (50 nmol/l) wyklucza zespół Cushinga