Większość z nas, po skończeniu stażu podyplomowego, przez jakiś czas pracuje w poradniach poz. Do naszych obowiązków należy wówczas nie tylko leczenie pacjentów, gdy ci zachorują, ale również profilaktyka i edukacja.
Wiedza na temat żywienia, którą zdobywamy na studiach jest niezwykle uboga, o diecie niemowląt nawet nie wspominając, a polskie społeczeństwo popełnia w tym temacie wiele błędów.
Dlatego przygotowaliśmy dla was kompendium wiedzy na temat rozszerzenia diety i żywienia niemowląt.
Zapraszamy do lektury!
Rodzaje pokarmu początkowego
Najlepszym pokarmem jaki możemy podać noworodkowi jest mleko matki, i tutaj dyskusji nie ma. Chyba, że rzeczony noworodek ma zaburzenia wymienione poniżej, wtedy stosujemy specjalne mieszanki modyfikowane:
- mleko modyfikowane bez laktozy – nietolerancja laktozy;
- mleko modyfikowane o podwyższonej kwasowości – zaburzenia łaknienia, kolka jelitowa, wzdęcia, luźne stolce;
- mleko modyfikowane z MCT, czyli wysoką zawartością trójglicerydów średniołańcuchowych – przewlekła biegunka, alergia na mleko modyfikowane, mukowiscydoza;
- mleko modyfikowane AR, czyli z substancjami zagęszczającymi – częste, nasilone ulewania;
- mleko modyfikowane HA, czyli hipoalergiczne, zawierające hydrolizaty różnego rodzaju białek – alergia na mleko krowie, rodzinne choroby na podłożu atopii;
- mleko modyfikowane bezmleczne – alergia na mleko krowie;
- mleko modyfikowane elementarne – alergia pokarmowa utrzymująca się mimo wprowadzenia innych specjalistycznych typów mleka
Przeciwwskazania do karmienia piersią
Należy pamiętać, że zarówno ze strony dziecka, jak i matki istnieją przeciwwskazania do karmienia piersią.
U dziecka są to:
- klasyczna galaktozemia,
- wrodzony niedobór laktazy.
U matki:
- czynna, nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po ≥2 tygodniach leczenia
- zakażenie HIV (dotyczy krajów europejskich. WHO w krajach rozwijających się, dopuszcza karmienie piersią zgodnie ze specjalnymi protokołami postępowania)
- zakażenie HTLV-1 - i HTLV-2
- konieczność leczenia matki wybranymi lekami (tutaj odsyłam do wyszukiwarki leków bezpiecznych w czasie karmienia piersią: http://www.e-lactancia.org/ )
- badania diagnostyczne matki z wykorzystaniem związków radioaktywnych (przeciwwskazanie czasowe)
- alkoholizm/narkomania
- zakażenie lub podejrzenie zakażania wirusem Ebola
Szczególny przypadek to fenyloketonuria - niemowlę musi oprócz mleka matki otrzymywać mleko ubogofenyloalaninowe. Wykazano, że dzieci karmione piersią rozwijają się
lepiej niż żywione wyłącznie mlekiem ubogofenyloalaninowym.
Nawodnienie niemowląt
Według wytycznych WHO, dzieci powinny być karmione wyłącznie mlekiem matki przez pierwsze pół roku życia. Karmienie to odbywa się "na żądanie", czyli w odstępach czasu, które niemowlę wyznacza samo. Jest to niezwykle istotne zwłaszcza w ciepłych miesiącach, gdyż mleko jest w tym czasie jedynym napojem w diecie dziecka i odpowiada za jego nawodnienie.
Dopajanie dziecka w tym okresie wodą, rumiankiem czy koprem włoskim, o których często słyszy się od starszego pokolenia, jest obecnie niezalecane. Jest ku temu kilka powodów, które warto znać, żeby bronić się przed tego typu "złotymi radami".
Po pierwsze, żołądek noworodka jest o wiele mniejszy niż nam się wydaje. Jeśli zamiast odżywczym i kalorycznym mlekiem, wypełnimy go wodą, dziecko nie otrzyma odpowiednio dużo kalorii i składników odżywczych. Zaburzymy również jego poczucie głodu i sytości.
Po drugie, wszelkie zioła i herbatki mogą zawierać składniki szkodliwe dla tak małego dziecka. Nie mamy przecież pewności w jaki sposób były uprawiane, przechowywane itd.
Rozszerzanie diety
Rozszerzanie diety niemowlaka powinno mieć miejsce nie wcześniej niż od 17. t.ż. (początek 5. m.ż.) i nie później niż w 26. t.ż. (początek 7. m.ż.).
Wówczas dziecku należy również zacząć proponować wodę do picia.
Pierwsze pokarmy powinny mieć konsystencję gładkiego puree. Obecnie zaleca się rozpoczęcie przygody z jedzeniem od podawania warzyw, najlepiej zielonych, gdyż ich smak jest najtrudniej akceptowalny dla dzieci. Dopiero później wprowadza się słodkie warzywa i owoce. Początkowo należy podać puree jednoskładnikowe i obserwować reakcje dziecka. Pozwoli to na wyłapanie ewentualnych alergii pokarmowych. Porcje powinny być niewielkie, 3-4 łyżeczki na start.
Gluten należy podać przed ukończeniem przez dziecko 12 miesięcy, a może być wprowadzany już na początku rozszerzania diety.
Po warzywach i owocach czas na kolejne pokarmy. Mięso, ryby, nabiał, jajko (białko i żółtko) najłatwiej podać zmiksowane razem ze znanymi już dziecku jarzynami.
Początkowa wielkość porcji mięsa to 10-20g (ważone po ugotowaniu). Mięsa zalecane to drób bez skóry (kura, indyk, gęś, kaczka), wołowina, jagnięcina i królik, a ryby najlepiej wybierać tłuste, morskie, z unikaniem ryb drapieżnych.
Niemowlętom i dzieciom do 3. r.ż. nie zaleca się podawać podrobów i przetworów mięsnych (kiełbasy, wędzonek, konserw, parówek i innych wyrobów garmażeryjnych).
Jajko należy podawać całe (białko i żółtko), dobrze ugotowane - na twardo (10-15 minut) lub w formie ugotowanego makaronu jajecznego, czy wypieków. W praktyce zaleca się wprowadzać jedno małe jajo 2 razy w tygodniu, co odpowiada około 2 g białka jaja.
Dla zwiększenia wartości odżywczej, jak i ułatwienia przyswajania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, do przygotowywanych posiłków można dodawać masło lub oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy).
Cukier i sól w diecie dziecka nie powinny się znaleźć jak najdłużej, a przez pierwsze 12 miesięcy nie wolno podawać dziecku miodu, ze względu na możliwe skażenie przetrwalnikami Clostridium botulinum.
Woda dla niemowląt
Zapotrzebowanie na wodę u niemowląt jest czterokrotnie większe niż u dorosłych. Wynosi 700ml/dobę w pierwszym półroczu - jest wówczas w pełni zaspakajane przez mleko matki. W drugim półroczu życia jest to 800-1000ml/dobę.
Wybierając wodę dla niemowlęcia należy pamiętać o następujących zasadach:
- dla niemowląt najlepsza jest woda źródlana lub naturalna woda mineralna -niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa
- nie każda woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowląt i małych dzieci. O rodzaju wody informuje etykieta (woda niskozmineralizowana -ogólna zawartość soli mineralnych <500 mg/1 litr).
- naturalne wody mineralne służą do picia, a nie do gotowania - nie powinny być wykorzystywane do przyrządzania posiłków.
Bezmleczne napoje roślinne, nazywane popularnie mlekami roślinnymi, nie pokrywają podstawowego zapotrzebowania dziecka w 1. roku życia na składniki odżywcze, dlatego nie mogą stanowić alternatywy dla preparatów mleka modyfikowanego lub preparatów mlekozastępczych (w tym preparatów sojowych przeznaczonych do żywienia niemowląt).
Suplementacja
W kwestii suplementacji, należy wspomnieć o konieczności podawania niemowlętom witaminy D, w dawce 400 IU/d w pierwszych 6 miesiącach i 400-600IU/d do ukończenia roku.
Kwasy DHA w diecie dziecka karmionego piersią są uzupełniane wraz z mlekiem matki, jednak ta musi pamiętać o przyjmowaniu przynajmniej 200mg DHA na dobę, a w przypadku niskiego spożycia ryb, nawet 400-600mg na dobę. Po ukończeniu przez niemowlę 6. miesiąca, głównym źródłem DHA stają się pokarmy uzupełniające, dlatego warto pamiętać o podawani dziecku tłustych ryb morskich lub suplementu diety.
Niedobór witaminy K jest niezwykle groźny u noworodków i niemowląt do 3. miesiąca, ze względu na ryzyko krwawień. Z tego względu, po porodzie niemowlę otrzymuje, jeszcze w szpitalu, witaminę K w formie iniekcji domięśniowej (0,5mg) lub doustnej (2mg).
Podsumowanie
WIEK DZIECKA | UMIEJĘTNOŚCI | KONSYSTENCJA POKARMU | PRZYKŁADY POKARMÓW | MLEKO |
0-6 miesięcy |
| Płynna | wyłącznie mleko mamy lub mleko modyfikowane bez dopajania wodą, herbatkami, sokami itp. | karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym na żądanie (wtedy kiedy dziecko chce i ile chce). |
6-7 miesięcy |
| gładkie puree lub miękkie, bezpieczne kawałki do rączki |
| |
7-12 miesięcy |
| drobno posiekane lub rozdrobnione pokarmy oraz miękkie produkty podawane do rączki | Wszystko jak wyżej, ale stopniowo zmieniamy konsystencję posiłków na bardziej grudkowatą. Proponujemy też miękkie produkty w bezpiecznych kawałka do samodzielnego jedzenia.
Ciągle wprowadzamy nowe produkty np. kolejne warzywa, owoce, strączki, pieczywo, makarony, kasze itd. | |
13-24 miesięcy |
| produkty z rodzinnego stołu, posiekane lub rozdrobnione w miarę potrzeb | Wszystkie produkty i pokarmy z rodzinnego stołu, przy założeniu prowadzenia zbilansowanej, zdrowej diety | Karmienia piersią na żądanie. Mleko modyfikowane nie jest konieczne po 1. roku życia, jeśli dziecko chętnie je posiłki stałe, a jego dieta jest odpowiednio zbilansowana. |
Czego nie podawać niemowlakowi? | Surowego mięsa, surowych jaj, surowych ryb, miodu, grzybów leśnych, miękkich serów dojrzewających, mleka krowiego do picia, produktów mlecznych niepasteryzowanych, mleka koziego i owczego, „mleka” ryżowego, soków, herbatek rozpuszczalnych, herbaty z kopru włoskiego, cukru, soli, produktów małych i twardych takich jak: całe orzechy, oliwki, winogrona. | |||
Ilość posiłków uzupełniających | Do końca 6 miesiąca: wyłącznie mleko mamy lub modyfikowane W wieku 6-8 miesięcy dziecko powinno otrzymywać: 2-3 posiłki uzupełniające (oprócz mleka) W wieku 9-24 miesięcy dziecko powinno otrzymywać: 3-4 posiłki uzupełniające + 1-2 przekąski (oprócz mleka) | |||
Najważniejsza zasada żywienia: Rodzic decyduje co i kiedy zaproponuje dziecku do jedzenia, a dziecko decyduje o tym czy i ile zje. | ||||